El topónimu Uviéu

El topónimu Uviéu

Xaviel Vilareyo y Villamil

Siempre tuvi claro l’orixe del nome d’Uviéu. Uviéu significa una estatua pequena al dios Iuppiter-Iovis (Xove). La romanización camudó un santuariu a Llug nótru al dios Xúpiter y el pueblu nomó a esti colláu col diminutivu Xovetus que significa Xupiterín o Xovetín, aludiendo a lo diminuto del santuariu o estatua de Xove. Asina: Xovetu(s) > Xuviéu > Uviéu. Llug venerábase nel territoriu del Eo al Asón. Llugus yera la ciudá sagrada de Llug na vega del Nora que los conquistadores renomen Lucus Asturum, una ciudá-conceyu que llendaba col Nora. El sincretismu con Llug yera una necesidá. Xúpiter representábase con un fexe de rayos na mano, como Llug. Nes fiestes a Xúpiter en setiembre pidíase protección pal hibiernu. Nos xuicios xurábase “por Xúpiter”. Iovetus ye un colláu santu dientro de Lucus Asturum. Caedes Lata o La Carisa són nomes romanos como Villaperi, Abuli, Pumarín, Fitoria, Villamiana....

El sufixu llatinu –etum tien valor colectivu (pinetum, viñetum, fayetum...) pero’l significáu principal ye un  diminutivu (pereta, campetu, campeta, lloseta, castañeta, porreta, peineta, rodetu, maletu, foceta, varetu...) adoptando llueu un matiz despectivu por influencia del sufixu –atu, -ata pero conservando un significáu diminutivu (verdeta=verdina). Ello consérvase nel asturianu más actual (casetu, calcetu, caretu, carretu, mocetu, paxaretu, señoretu, escañetu, paisanetu, soguetu, rapacetu, muyereta...). Tamién algamó un valor xentiliciu (ponguetu, marnuetu, canguetu, xixonetu...). Notres llingües romances foi la forma  típica del diminutivu (caseta, corneta, trompeta, tableta, llibreta, llibretu, camioneta, peseta...). El llatín clásicu evolucionó o adaptóse hacia diminutivos –etus, -eta, -etum. El sufixu llatinu –etu(m), adaptáu  o evolucionáu nun llatín tardíu como un diminutivu común –etus, -eta, -etum, ye más productivu nel llatín d’Asturia y n’asturianu de lo que camentamos, siendo un diminutivu normal pues asina yera cómo s’usaba nel llatín d’estes tierres. Puede orixinar un matiz despectivu, nel usu autóctonu que se fai del llatín d’Asturia. El sufixu llatinu –etu(s) aplicáu a Xove (Iove) ye un simple diminutivu (con matiz despectivu), y non un colectivu o  xenitivu que daría otres formes como Iovianus (Xoveyanos, Xoviñanu, con y-ñ antihiática), Mons Iovis (Montexove). El llatín almitiría sufixos non diminutivos (Xovianu, Xoveaneu, Xovinu, Xovensis, Xoveus, Xovicius) amás del diminutivu “Xovittus”. Nel llatín clásicu –inus yera un xentiliciu o xenitivu (Iovinus). Asturianus y Asturiainus~Asturinus signifiquen lo mesmo: orixinariu d’Asturia; sin embargo la segunda derivó hacia un diminutivu afectivu y la primera non y habríemos traduciles como Asturianu y Asturín. El sufixu –inus nun yera diminutivu sinón xenitivu o xentiliciu y pol contrariu el sufixu –etu sí yera diminutivu polo menos nuna fase posterior. Prueba de que’l sufixu –etu y  –atu yeren diminutivos, son les derivaes de colle (monte) que n’asturianu da collatus>colláu y en castiellanu collinus>colina. Sirven pa nomar sustantivos más pequenos (paxaretu, caxuetu, chapeta, cañuetu, cambetu...), pues –etu(s), -eta, -etu(m), teníen como acepción principal la d’un diminutivu (canaletu, palombeta, palmeta). Nel asturianu modernu sigue conservando la so función de diminutivu (pereta, carretu, campetu, lloseta, carreta, maletu, pandereta, calceta...)

Otra prueba de que’l sufixu –etu(m) yera un diminutivu normal atopámosla en palabres asturianes como Pereda, Periedo y Peréu. “Perieda”  podría significar “pera pequena” (pereta) o un peréu grande en pareyo a prau-prada. Peréu o Periéu són derivaos de “pera” que se refieren a un solu árbol y non a un conxuntu d’ellos. Los topónimos Glaretum > Llaredu, Colubréu y Serpiéu són diminutivos (nesti casu despectivos) de glarus, colubra~colubru y serpe y nun indiquen pluralidá. Ucieda~Ocieda puede derivar d’una simple “foceta”, diminutivu asturianu de “foz”. Mui asemeyaos són Xarraxuvín (Serra Iovinis) y Xuvín (Iovini) ente otros como Ouviñana (Ioviniana), Ovies (Iovis). Non siempre el sufixu –etu significa una colectividá porque nel llatín tardíu d’Asturia usóse más como diminutivu. Otru exemplu ye na etimoloxía de Somiéu: Summu(m) + etu(m) > Sumetu >Somiéu~Sumiéu. Ye un diminutivu claru que nun ye despectivu. ¿Cómo puede amenorgase a un dios supremu como Xove?... porque preséntasenos d’un tamañu reducíu: un Xovetu, un Xupiterín de poca monta, pequenu, ñarru o toscu. Eso ye lo que significa Uviéu, una estatua-santariu de Xúpiter diminuta. El vocablu popular “Iovetus” pasó de sustantivu a topónimu con declinaciones.

Pal xentiliciu d’esti nome de llugar Iovetu(m)-Ioveto, propongo la forma xovetense o xovetanu.

Lucus Asturum ye La Vega d’Uviéu, presidida por un montiellu dedicáu al dios supremu Xove (Llug-Candamiu) y representáu igual que Llug con un fexe de rayos na mano, dioses dambos del truenu,  los cielos y  la lluz.